Μεσογειακά οικοσυστήματα απαντούν σε περιοχές με μεσογειακού τύπου κλίμα. Οι περιοχές με κλίμα ελιάς (μεσογειακό) δεν ξεπερνούν το 1% της συνολικής επιφάνειας του πλανήτη και βρίσκονται σε γεωγραφικό πλάτος μεταξύ 320 και 400 και στα δύο ημισφαίρια. Εκτός από τις περιοχές γύρω από τη λεκάνη της Μεσογείου, μεσογειακού τύπου κλίμα συναντάμε και στη Νότια Καλιφόρνια, στο βόρειο τμήμα των ακτών της Χιλής, στην περιοχή γύρω από το ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας και σ' ένα τμήμα των νότιων και των νοτιοδυτικών ακτών της Αυστραλίας (εικ. 1).

Εικόνα 1. Χάρτης εξάπλωσης των μεσογειακών οικοσυστημάτων

Το μεσογειακό κλίμα χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές από καλοκαιρινή ξηρασία, χειμωνιάτικες κυρίως βροχοπτώσεις που παρουσιάζουν μεγάλη διακύμανση από χρόνο σε χρόνο, ήπια μέχρι ζεστά - καυτά καλοκαίρια, ήπιους μέχρι ψυχρούς χειμώνες και έντονη ηλιακή ακτινοβολία, ιδίως το καλοκαίρι. Στο τυπικό μεσογειακό κλίμα το 65% των ετήσιων βροχοπτώσεων συγκεντρώνεται στους τρεις χειμερινούς μήνες ενώ το ύψος της βροχής κυμαίνεται μεταξύ 255mm για τους ξηρούς και 900 mm για τους υγρούς σταθμούς. Όσον αφορά τη θερμοκρασία, ο χειμώνας χαρακτηρίζεται από κάποιο μήνα με μέση μηνιαία θερμοκρασία κάτω από 15 βαθμούς C, ενώ θερμοκρασίες κάτω από 0 βαθμούς C δεν παρατηρούνται για περισσότερο από το 3% των ωρών του έτους.

Σε όλα τα μεσογειακού τύπου οικοσυστήματα η μακροχρόνια επίδραση παρόμοιων κλιματικών παραγόντων πάνω στους φυτικούς οργανισμούς έχει διαμορφώσει φυσιογνωμικά όμοιους τύπους βλάστησης, με μια διαδικασία που ονομάζεται συγκλίνουσα εξέλιξη. Η συγκλίνουσα εξέλιξη επεκτείνεται όχι μόνο στη φυσιογνωμία της βλάστησης αλλά και στη φυσιολογία των φυτών όπου διαφορετικά μεταξύ τους φυτά παρουσιάζουν ενιαία "οικολογική συμπεριφορά", αντιμετωπίζοντας με επιτυχία τους κλιματικούς παράγοντες. Η παραπάνω παρατήρηση αφορά και στους ζωικούς οργανισμούς: διαφορετικές ταξινομικές ομάδες έχουν αναπτύξει παρόμοιες προσαρμογές κάτω από την πίεση παρόμοιων περιβαλλοντικών συνθηκών (σχ. 1).

Σχήμα 1. Συγγένεια τριών περιοχών με μεσογειακό κλίμα σε σχέση με τις ταξινομικές ομάδες που απαντούν σε καθεμία

Εικόνα 2. Χάρτης της Ελλάδας σύμφωνα με την υγρασία στις διάφορες περιοχές της

Με βάση τη βροχομετρική διαβάθμιση έχουν αναπτυχθεί δύο διαφορετικές μορφές μεσογειακών οικοσυστημάτων που εξελικτικά έχουν διαμορφώσει διαφορετικούς προσαρμοστικούς μηχανισμούς στις περιβαλλοντικές πιέσεις με κυρίαρχη την πίεση της καλοκαιρινής ξηρασίας (εικ. 2). Στο υγρό άκρο εμφανίζονται τα συστήματα των αείφυλλων - σκληρόφυλλων (μακί), που αποτελούνται από ψηλούς (μέχρι δύο μέτρα) και πυκνούς θάμνους (αγριελιά, πουρνάρι, σκίνος, μυρτιά, δάφνη, χαρουπιά, κουμαριά, φιλίκι, πικροδάφνη κ.ά.) με βαθιές ρίζες και δερματώδη φύλλα (εικ. 3). Στην Ελλάδα συναντώνται στα βόρεια παράλια της ηπειρωτικής χώρας και σε πολλά νησιά: Σκιάθος, Σκόπελος, Μυτιλήνη, Σάμος κ.ά.). Χαρακτηριστικό των ώριμων πυκνών και ψηλών μακί είναι η απουσία ποωδών φυτών στον υπόροφο.

Pistacia lentiscus (σχίνος)	Myrtus communis (μυρτιά)	Laurus nobilis (δάφνη)
Olea europaea sylvestris (αγριελιά)	Quercus coccifera (πουρνάρι)	Phillyrea latifolia (φιλίκι)
Ceratonia siliqua (χαρουπιά)	Arbutus unedo (κουμαριά)	Nerium oleander (πικροδάφνη)

Εικόνα 3. Αείφυλλοι - σκληρόφυλλοι θάμνοι της Ελλάδας

Στο ξηρό άκρο (στις νότιες περιοχές της χώρας μας και σε πολλά νησιά, όπως οι Κυκλάδες και περιοχές της Κρήτης) η βλάστηση αποτελείται από χαμηλούς, αραιά διευθετημένους, συχνά αρωματικούς θάμνους, αγροστώδη και θερόφυτα (φρυγανικές διαπλάσεις ή διαπλάσεις των εποχιακά διμορφικών φυτών). Τυπικά ξυλώδη φυτά των φρυγάνων είναι η λαδανιά, το θυμάρι, η ασφάκα, η αφάνα, η ρίγανη, η σκυλοκρεμμύδα, ο ασφόδελος, η λεβάντα, η γαλατσίδα κ.ά. Τα φρυγανικά οικοσυστήματα εξαπλώνονται από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι υψόμετρο 700μ. και καταλαμβάνουν το 12,5% της επιφάνειας της Ελλάδας.

Cistus creticus (λαδανιά)	Thymus capitatus (θυμάρι)	Phlomis fruticosa (ασφάκα)
Sarcopoterium spinosum (αφάνα)	Origanum vulgare (ρίγανη)	Urginea maritima (σκυλοκρεμμύδα)
Asphodelus aestivus (ασφόδελος)	Lavandula angustifolia (λεβάντα)	Periploca graeca (γαλατσίδα)

Εικόνα 4. Είδη φρυγάνων της Ελλάδας

Βασικό γνώρισμα των ξυλώδων φυτών που συμμετέχουν στη σύνθεση των φρυγανικών οικοσυστημάτων είναι ο εποχιακός διμορφισμός. Τα φυτά αυτά, κατά το τέλος της άνοιξης, ρίχνουν τα πολλά και μεγάλα χειμωνιάτικα φύλλα τους και αναπτύσσουν τα καλοκαιρινά φύλλα που είναι μικρότερα και λιγότερα ενώ παράλληλα διαφοροποιείται η θέση και το μέγεθος των στομάτων των φύλλων, έτσι ώστε να ρυθμίζεται η ταχύτητα απώλειας του νερού, μέσω της διαπνοής (εικ. 4). Τα φρύγανα διαθέτουν βαθύ ριζικό σύστημα που καλύπτει τις ανάγκες τους σε νερό και προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση. Τα περισσότερα φρύγανα ευδοκιμούν σε ασβεστολιθικά εδάφη, ανθίζουν την άνοιξη και απελευθερώνουν, το καλοκαίρι κυρίως, πτητικά αιθέρια έλαια. Ανάμεσα στα φρύγανα αναπτύσσονται και πολλά ποώδη φυτά.

. Εικόνα 5: Φρύγανα την άνοιξη (α) και στις αρχές του καλοκαιριού (β)

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, τα φρύγανα εξαπλώνονται στα ξηρά όρια του μεσογειακού κλίματος, με το σχετικά ήπιο χειμώνα, ενώ τα μακί "προτιμούν" τις υγρότερες περιοχές, που χαρακτηρίζονται από δριμύτερο χειμώνα. Σύμφωνα με μια δεύτερη άποψη, τα φρύγανα αποτελούν στάδιο εξέλιξης του μεσογειακού οικοσυστήματος, που είτε προηγείται των αείφυλλων σκληρόφυλλων, προετοιμάζοντας την εξάπλωσή τους είτε ακολουθεί αυτά σε περιπτώσεις καταστροφής των αείφυλλων διαπλάσεων, λόγω φωτιάς και υπερβόσκησης.

Στο μεσογειακό περιβάλλον εμφανίζονται και άλλα συστήματα, όπως για παράδειγμα τα μεσογειακά πευκοδάση με την τραχεία ή τη χαλέπιο πεύκη, σχηματισμοί βελανιδιάς, καστανιάς, οξιάς (ορεινές και ημιορεινές περιοχές), σχηματισμοί πλατανιού, λεύκας και ιτιάς (παραποτάμιες, παραλίμνιες περιοχές) κ.ά. (Συνοπτική περιγραφή των φυτικών διαπλάσεων στον ελληνικό χώρο)

Οι οργανισμοί (φυτικοί και ζωικοί) που ζουν στα μεσογειακά οικοσυστήματα έχουν αναπτύξει μηχανισμούς απόκρισης στις περιβαλλοντικές πιέσεις ώστε να επιβιώνουν στις συνθήκες που διαμορφώνει το μεσογειακό κλίμα. Οι προσαρμογές αυτές αφορούν κυρίως στην έλλειψη νερού, που συνδυάζεται με υψηλές θερμοκρασίες, στην περιοδική δράση της φωτιάς, στην απαιτούμενη οικονομία στα θρεπτικά στοιχεία και στο χειμερινό ψύχος.

Εικόνα 1: www.blueplanetbiomes.org/chaparral.htm
Σχήμα 1: ΒΩΚΟΥ Δ., "Σημειώσεις για το μάθημα Οικολογία Ι", σελ. 255
Εικόνα 2: Καρράς Γ.Σ., 1973, "Κλιματική ταξινόμηση της Ελλάδος κατά Thornthwaite",
Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Αθηνών - Προσαρμογή από το ΚΠΕ Καστοριάς
Pistacia lentiscus: jouet.roger.free.fr/photos/ octobre/pistacia.jpg
Myrtus communis: www.uib.es/.../ Myrtus%20communis(fr)%20G.Ferrer_f_s.jpg
Laurus nobilis: thierry.jouet.free.fr/photos/ laurusnobilis1.jpg
Olea europaea sylvestris: www.mani.org.gr/hlorida/104agrielia/ 104agrielia.JPG
Quercus coccifera: www.dipbot.unict.it/sistematica/ 0726a.htm
Phillyrea latifolia: home.t-online.de/home/ yucca/B-Phil-lat.jpg
Ceratonia siliqua: www.unict.it/.../biologia_animale/ webnatur/pavone/160a.jpg
Arbutus unedo: www.boga.ruhr-uni-bochum.de/html/ Arbutus.unedo.milet.ja.jpg
Nerium oleander: dsp-159.innerhost.com/mgonline/ oleander02.jpg
Cistus creticus: www.isolasarda.com/ fiorimaggio.htm
Thymus capitatus: www.pasoslargos.com/ flora/nflora49.htm
Phlomis fruticosa: thierry.jouet.free.fr/ photos/mai.htm
Sarcopoterium spinosum: www.dipbot.unict.it/.../sarcopoterium_spinosum.html
Origanum vulgare: www.ct-botanical-society.org/galleries/origanumvulg.html
Urginea maritima: www.smgrowers.com/info/ images.asp?strLetter=U
Asphodelus aestivus: elpinto.free.fr/uk/ cyprus/bulb.htm
Lavandula angustifolia: users.pandora.be/annetanne/ lavendel1.html
Periploca graeca: Αραμπατζής Ι. Θ.,"Θάμνοι και Δέντρα στην Ελλάδα", Τόμος ΙΙ,
Εκδ. Οικολογική Κίνηση Δράμας, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Καβάλας, Δράμα 2001, 960-85951-1-8 SET, 960-85951-3-4 TOMOΣ ΙΙ, σελ. 271
Εικόνα 5: Βώκου Δ., Παντής Γ. & Σγαρδέλης Σ.: "Οικολογία: Η Αναγκαιότητα της Σύνθεσης -
Η Γοητεία των Σχέσεων", σελ. 86

• Οι τεχνικές επιβίωσης στο μικρόκοσμο των φυτών
• Εκατομμύρια φοίνικες "πέτρωσαν" στην ελληνική γη!