"H γλώσσα, μεταξύ άλλων, δεν είναι τίποτα περισσότερο από το σύνολο των αμφισημιών στις οποίες η ιστορία της γλώσσας επέτρεψε να επιβιώσουν" (Ζακ Λακάν).

H Βαβέλ ενώνει, δεν χωρίζει (σκίτσο από τη "Μοντ")

Ένας ανθρωπολόγος συνοδεύει σ' ένα δάσος μια φυλή Ινδιάνων, τη γλώσσα των οποίων δεν μιλά ούτε ο ίδιος ούτε κανένας άλλος στον κόσμο. Ξαφνικά, περνά από μπροστά τους τρέχοντας ένας λαγός. "Gavagai!" φωνάζουν οι Ινδιάνοι. Τι μπορεί να υποθέσει ο ανθρωπολόγος για το νόημα αυτής της λέξης; Το πιθανότερο είναι ότι δεν σημαίνει "λαγός". Θα μπορούσε να σημαίνει "να πάρει η ευχή, μας ξέφυγε!" ή ακόμη "έρχεται καταιγίδα", θα μπορούσε επίσης να αποτελεί μια προειδοποίηση των Ινδιάνων ότι αυτό το ζώο είναι ιερό ή καταραμένο και έτσι καλό θα είναι να μην το αγγίξει κανείς.

H λέξη "gavagai», που επινόησε το 1960 ο Γουίλαρντ Κουάιν στο βιβλίο του "Λέξη και Αντικείμενο", αποτελεί σύμβολο της "αοριστίας της μετάφρασης", της θέσης δηλαδή του Αμερικανού φιλοσόφου ότι είναι αδύνατη η μετάφραση από τη μια γλώσσα στην άλλη. Μια ομάδα Γάλλων επιστημόνων με επικεφαλής την Μπαρμπαρά Κασέν έρχεται σήμερα να επιβεβαιώσει αυτή τη θεωρία με ένα... λεξικό 1.534 σελίδων. Το "Ευρωπαϊκό Λεξικό των Φιλοσοφιών", που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Seuil-Le Robert, θέλει να αποδείξει πως ο Πύργος της Βαβέλ όχι μόνο δεν αποτελεί τιμωρία του Θεού για την ασέβεια του ανθρώπου, αλλά αντίθετα είναι μια τεράστια ευκαιρία για τη σκέψη, για τον στοχασμό, για τις φιλοσοφίες.

H καθεμιά από τις περίπου 15 γλώσσες που δημιούργησαν την Ευρώπη, σημειώνει ο βιβλιοκριτικός της Μοντ, περιλαμβάνει λέξεις που μάταια προσπαθούν οι επιστήμονες να μεταφράσουν με ακρίβεια. H λέξη "λόγος" σημαίνει ομιλία, γλώσσα, κουβέντα, λογική, φήμη, εντολή, συμβουλή, αιτία, δικαιολογία και πολλά ακόμη πράγματα. H λατινική λέξη "ingenium" συνδυάζει πολλές έννοιες, από τις ιδιότητες ενός πράγματος μέχρι την ιδιοσυγκρασία ενός ανθρώπου. H ισπανική λέξη "acedia" σημαίνει κάτι περισσότερο από δυστυχία, η πορτογαλική "saudade" κάτι περισσότερο από νοσταλγία. H εβραϊκή "torah" και η αραβική "sharia" δεν σημαίνουν μόνο "νόμος", ενώ η ρωσική "pravda" σημαίνει ταυτόχρονα αλήθεια και δικαιοσύνη. Οι Γάλλοι χρησιμοποιούν το ρήμα «aimer» για τον Θεό, τον σύντροφό τους και το υπέροχο σοκολατένιο γλυκό που μόλις δοκίμασαν, ενώ οι Άγγλοι κάνουν διάκριση ανάμεσα στο "like" και το "love", όπως οι αρχαίοι Έλληνες έκαναν διάκριση ανάμεσα στο "εράν" και το "φιλείν".

Όλες αυτές οι διαφορετικές προσεγγίσεις μπορεί στην αρχή να αποσυντονίσουν τον αναγνώστη. Πολύ γρήγορα, όμως, τον παρασέρνουν σε έναν άλλο κόσμο, σε έναν κόσμο όπου η φιλοσοφία δεν μιλά αγγλικά, γερμανικά ή ελληνικά, αλλά όλες οι γλώσσες μιλούν τη φιλοσοφία. H Βαβέλ, εν τέλει, ενώνει, δεν χωρίζει. Είναι ευλογία, όχι κατάρα. H λέξη "gavagai" παραμένει μυστηριώδης, αλλά εκεί ακριβώς βρίσκεται η μαγεία της.

Εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ"
του Μιχάλη Μητσού
11 Οκτωβρίου 2004