Οικολογική διαδοχήΗ έννοια του οικοσυστήματος δεν είναι στατική. Με την πάροδο του χρόνου η δομή και οι λειτουργίες που το χαρακτηρίζουν μεταβάλλονται. Οι εξελικτικές αυτές αλλαγές μπορεί να οφείλονται σε μεταβολές του κλίματος, στην επίδραση εξωτερικών παραγόντων (φωτιά, ρύπανση, βόσκηση κ.ά.) ή και να προκαλούνται από τις φυσικές διεργασίες ωρίμανσης ενός οικοσυστήματος, της σταδιακής δηλαδή μετάβασής του προς μια σταθερή κατάσταση, μια κατάσταση ισορροπίας.
Με την πάροδο του χρόνου περιοχές ηφαιστειακών εκχύσεων, δέλτα ποταμών και αμμοθίνες, τόποι αρχικά αφιλόξενοι για την πλειονότητα των οργανισμών, σταδιακά εποικίζονται από ποικίλες φυτικές και ζωικές μορφές. Όταν σε μια περιοχή οι καλλιέργειες εγκαταλείπονται και με την προϋπόθεση ότι οι κλιματικές και εδαφικές συνθήκες είναι ευνοϊκές, παρατηρείται σταδιακή κάλυψή της από θάμνους και δέντρα.Ο όρος πρωτογενής διαδοχή αφορά στις εξελικτικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα σε περιοχές όπως οι αμμοθίνες, τα δέλτα των ποταμών, τα ηφαίστεια, και οι νεοδημιουργηθείσες λίμνες, περιοχές δηλαδή αρχικά βιοτικά ανενεργές.
Οι πρώτοι οργανισμοί που αναπτύσσονται πάνω σε γυμνά πετρώματα είναι συνήθως τα βρύα και οι λειχήνες, μορφές ζωής ανθεκτικές στην έκθεση και στην ξηρασία. Τα "πρωτοπόρα" αυτά είδη αποσαθρώνουν σταδιακά την επιφάνεια των πετρωμάτων δημιουργώντας ένα υποτυπώδες έδαφος. Την αποσύνθεσή τους αναλαμβάνουν "πρωτοπόροι" αποικοδομητές, οι βιολογικές λειτουργίες των οποίων διαμορφώνουν ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη ποικιλίας φυτικών μορφών. Τα νέα φυτικά είδη, ποώδη φυτά, σκιάζουν τα βρύα και τους λειχήνες που σταδιακά εξαφανίζονται.
Με την πάροδο του χρόνου και τη βελτίωση των εδαφικών (ποσοτικά και ποιοτικά) και των ευρύτερων συνθηκών, εμφανίζονται στην περιοχή θαμνώδη είδη που βαθμιαία και λόγω σκίασης αντικαθιστούν τις πόες. Ακολουθεί η ανάπτυξη δέντρων που αντικαθιστά μέρος των θάμνων και αποτελεί το τελικό στάδιο της πρωτογενούς διαδοχής, την κατάσταση ισορροπίας (καταληκτικό στάδιο, κλίμαξ κοινότητα). Αν στην περιοχή δεν επιδράσουν κάποιοι εξωτερικοί παράγοντες (ρύπανση, φωτιά κ.ά.) και το κλίμα δε μεταβληθεί σημαντικά, οι περαιτέρω αλλαγές στον τύπο της βλάστησης είναι μικρής έκτασης (εικ. 1).
Εικόνα 1. Απλοποιημένη σχηματική απεικόνιση της πρωτογενούς οικολογικής διαδοχήςΠαράλληλα με τις μεταβολές των φυτικών κοινοτήτων συμβαίνουν και μεταβολές στις ζωικές κοινότητες. Κάθε βιοκοινότητα δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη της επόμενης και καθώς το σύστημα ωριμάζει οι αλλαγές που συμβαίνουν είναι πολύ μικρές.
Η δευτερογενής διαδοχή αφορά στις μεταβολές που παρατηρούνται σε περιοχές που υποστηρίζουν οικοσυστήματα αλλά η πορεία προς την ωρίμανσή τους έχει παρεμποδιστεί από κάποιον εξωτερικό παράγοντα όπως η βόσκηση ή η φωτιά. Όταν η επίδραση των ανασταλτικών αυτών παραγόντων σταματά, λαμβάνει χώρα η δευτερογενής διαδοχή που θα οδηγήσει το σύστημα στην ωρίμανση (εικ. 2, 3).
Εικόνα 2. Απλοποιημένη σχηματική απεικόνιση της δευτερογενούς οικολογικής διαδοχήςΤα πρώτα τουλάχιστον στάδια της δευτερογενούς διαδοχής μπορούν τις περισσότερες να παρατηρηθούν άμεσα στη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής. Αντίθετα, οι άμεσες μαρτυρίες για την εξέλιξη της πρωτογενούς διαδοχής σπανίζουν καθώς συχνά διαρκεί περισσότερο από την ανθρώπινη ζωή.
Εικόνες πρωτογενούς και δευτερογενούς διαδοχής: www.geo.arizona.edu/Antevs/ nats104/00lect20.html - Προσαρμογή από το ΚΠΕ Καστοριάς
Περιοχή Σαμαριάς: Βώκου Δ., Παντής Γ. & Σγαρδέλης Σ.: "Οικολογία: Η Αναγκαιότητα της Σύνθεσης - Η Γοητεία των Σχέσεων", σελ. 103
