Δικαίωμα στο... σκοτάδι

Οι ειδικοί προειδοποιούν για τους κινδύνους από τα νυχτερινά εξωτερικά φώτα στις πόλεις όλης της Γης που κάνουν τη νύχτα... μέρα, αποπροσανατολίζοντας ζώα και δυσκολεύοντας τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων.

Φώτα στους δρόμους, τα μνημεία, τα κτίρια, τις ζώνες στάθμευσης, τις γέφυρες... Στις περισσότερες αστικές περιοχές η νύχτα έχει γίνει από καιρό μια λέξη δίχως νόημα (εικ.1). Οι ειδικοί προειδοποιούν για τους κινδύνους τής «φωτορύπανσης» και καλούν την UNESCO να κηρύξει τη νύχτα παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Ήδη, πάντως, κάποιες χώρες έχουν αρχίσει να ευαισθητοποιούνται.

Εικόνα 1. Η Ευρώπη τη νύχτα

Στην Ιταλία, οι αρχές της Λομβαρδίας επέβαλαν πρόσφατα αρκετούς περιορισμούς στο νυχτερινό εξωτερικό φωτισμό. Το παράδειγμά τους ετοιμάζονται να ακολουθήσουν σύντομα, στην Ισπανία, η Καταλονία και τα Κανάρια νησιά. Όλο και περισσότερες πολιτείες των ΗΠΑ υιοθετούν παρόμοιες διατάξεις. Η πρώτη κυβέρνηση στον κόσμο, ωστόσο, που αποφάσισε να αντιμετωπίσει συνολικά το πρόβλημα, με συνταγματική τροπολογία, είναι αυτή της Τσέχικης Δημοκρατίας.

Ο νόμος υπεγράφη από τον Τσέχο Πρόεδρο, Βάτσλαβ Χάβελ, τον περασμένο Φεβρουάριο και τέθηκε σε ισχύ το περασμένο Σάββατο. Πρόκειται, ουσιαστικά, για μια τροπολογία σε ένα νομοσχέδιο που αποσκοπούσε στην καταπολέμηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τι ακριβώς προβλέπει; Τον περιορισμό της φωτεινής ροής των συστημάτων εξωτερικού φωτισμού.

Εφεξής, όλοι οι καινούργιοι μηχανισμοί θα πρέπει να έχουν καλύμματα, ώστε να μη διαχέουν το φως πάνω από τη γραμμή του ορίζοντα. Θα πρέπει επίσης να είναι εξοπλισμένοι με έναν ισχυρό ροοστάτη, ώστε να μειώνεται, μετά τα μεσάνυχτα, η ένταση του φωτός κατά 30%. Τα δημόσια κτίρια πρέπει να φωτίζονται μόνο από επάνω προς τα κάτω και, όταν αυτό δεν είναι εφικτό, το πάνω τμήμα του κτιρίου θα φωτίζεται μόνο μερικώς. Όλα τα συστήματα φωτισμού που πωλούνται στη χώρα θα πρέπει να συνοδεύονται από γραπτή εγγύηση ότι δεν προκαλούν φωτορύπανση, σύμφωνα με τον νόμο. Και, έως ότου ανανεωθεί όλος ο στόλος των συστημάτων, έχουν καθοριστεί κάποιες ειδικές προστατευόμενες ζώνες, όπου οι κανονισμοί θα εφαρμόζονται με πολύ μεγαλύτερη αυστηρότητα - και υπό την απειλή τσουχτερών προστίμων.

Γιατί όμως μιλάνε οι ειδικοί για φωτορύπανση; Ο νυχτερινός φωτισμός προσφέρει στους πολίτες το αίσθημα της ασφάλειας - ποιος, λοιπόν, ο λόγος να τον περιορίσουμε; Στην πραγματικότητα, τα σημερινά συστήματα φωτισμού είναι, στη συντριπτική τους πλειονότητα, υπερβολικά ισχυρά και δεν αρκούνται στο να φωτίζουν τους χώρους που θεωρητικά στοχεύουν - φωτίζουν και την περιοχή που τους περιβάλλει. Τα πρώτα θύματα αυτού του φαινομένου είναι οι αστρονόμοι, οι οποίοι δεν έχουν πλέον τη δυνατότητα να παρατηρήσουν τον ουρανό. Η φωτορύπανση όμως έχει επιπτώσεις και στα αποδημητικά πουλιά, τα οποία συντρίβονται συχνά, στη διάρκεια των νυχτερινών τους πτήσεων, επάνω στους φωτισμένους ουρανοξύστες. Ή στις νεογέννητες χελώνες οι οποίες, αντί να κατευθυνθούν προς τη θάλασσα, «μαγεύονται» από τα φώτα των πόλεων. Οι απανταχού ιστιοπλόοι τίθενται σε κίνδυνο, καθώς τα φώτα των λιμανιών κρύβουν τα φώτα των φάρων. Και οι απλοί άνθρωποι, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο, δυσκολεύονται να κοιμηθούν ή έχουν άσχημο ύπνο, καθώς τα εξωτερικά φώτα εισβάλλουν μέσα στο σπίτι τους.

Οι δορυφορικές φωτογραφίες συνέβαλαν τα μέγιστα στη συνειδητοποίηση του εύρους του προβλήματος. Δείχνουν, πράγματι, ότι η φωτορύπανση αφορά όλον, σχεδόν, τον πλανήτη, αν και είναι σαφώς πιο έντονη στις δυτικές χώρες. Μόνον οι έρημοι είναι αληθινά βυθισμένες στο σκοτάδι. Και πολυάριθμες περιοχές «ρυπαίνονται» από τα φώτα γειτονικών περιοχών.

Όμως, η Διεθνής Ένωση για την Προστασία του Νυχτερινού Ουρανού (Ida) είναι αποφασισμένη να κάνει τη νύχτα... ξανά νύχτα. Η μη κυβερνητική αυτή οργάνωση, με 4.000 μέλη σε 69 χώρες, διεξάγει εδώ και δεκαπέντε χρόνια μια δυναμική εκστρατεία για την επιβολή περιορισμών στον εξωτερικό φωτισμό. Ο νόμος που ψήφισε πρόσφατα η Τσεχία είναι σαφώς μια προσωπική της νίκη. Σύντομα θα υποβάλει στην UNESCO μια αίτηση, με την οποία την καλεί να κηρύξει τη νύχτα παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. «Ο έναστρος ουρανός είναι το μοναδικό ανοιχτό παράθυρο που έχουμε στο άπειρο, οφείλουμε να τον προστατεύσουμε», αναφέρεται στην αίτηση.

Εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ"
της Κίττυς Ξενάκη
8 Ιουνίου 2002
Εικόνα: svs.gsfc.nasa.gov/vis/a000000/ a001600/a001600/