Δημιουργία νέων βιοκατοικιών

Ο άνθρωπος, καταστρέφοντας τα φυσικά οικοσυστήματα αναπόφευκτα δημιουργεί νέες βιοκατοικίες. Αυτές είναι συνήθως λιγότερο ευνοϊκές για τη ζωή. Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις μπορούν να αποτελέσουν καταφύγια για επιβίωση, κάποια είδη προσαρμόζονται στις νέες αυτές συνθήκες και ευδοκιμούν.

Αστικές περιοχές

Όλες οι πόλεις, μικρές ή μεγάλες, περιέχουν ποκίλες βιοκατοικίες για τους οργανισμούς. Τα φυτά και τα ζώα μπορούν, για παράδειγμα, να κατοικούν στα πάρκα, στους κήπους, στα αποχετευτικά δίκτυα, στους σκουπιδότοπους, ακόμα και μέσα στα σπίτια. Τα σπουργίτια (Passer domesticus), τα αγριοπερίστερα (Columba livia) και τα ψαρόνια (Sturnus vulgaris), αποτελούν κοινά πουλιά των αστικών περιοχών (εικ. 1). Τα αγριοπερίστερα κατοικούσαν αρχικά σε βράχους, στη συνέχεια όμως προσαρμόστηκαν για να φωλιάζουν στις τσιμεντένιες μαρκίζες. Πρόσφατα οι γλάροι υιοθέτησαν τη συνήθεια να ζουν στους σκουπιδότοπους. Αυτό εμπεριέχει υγειονομικούς κινδύνους στην περίπτωση που η αποσυντιθέμενη ύλη μεταφερθεί από τα πουλιά στους ταμιευτήρες.

Passer domesticus	Columba livia	Sturnus vulgaris
Εικόνα 1.

Οι αστικές περιοχές παρέχουν βιοκατοικίες και σε πολλά θηλαστικά, όπως είναι οι αλεπούδες, οι σκαντζόχοιροι και τα ποντίκια. Το σημαντικότερο ωστόσο θηλαστικό που ζει στις πόλεις είναι ο αρουραίος. Οι περισσότεροι κατοικούν στις αποχετεύσεις και βγαίνουν το βράδυ στην επιφάνεια για να φάνε. Έχει υπολογιστεί ότι ένα χιλιόμετρο αποχετευτικού αγωγού μπορεί να υποστηρίξει περισσότερους από 500 αρουραίους. Οι αρουραίοι είναι φορείς πολλών ασθενειών, όπως το βακτήριο που προκαλεί τη λεπτοσπείρωση.

Τα κατοικίδια ζώα (σκύλοι και γάτες) της πόλης αποτελούν σημαντική πηγή παράσιτων, όπως είναι ο ψύλλος, η ταινία και η ασκαρίς. Πολλά από αυτά μεταδίδονται πολύ εύκολα και μπορούν επίσης να προσβάλλουν και τον άνθρωπο.

Χέρσα γη

Περιοχές όπως η εγκαταλελειμμένη βιομηχανική γη, οι οριακές καλλιέργειες ή τα εν αχρηστία αεροδρόμια, αποτελούν βιοκατοικίες για τα πρωτοπόρα είδη. Οι περιοχές αυτών των τύπων υφίστανται δευτερογενή διαδοχή παρέχοντας καταφύγια σε πολλά ηλιόφυτα που εκδιώχθηκαν από την αγροτική γη με τις τεχνικές της αγροκαλλιέργειας.

Θαμνοφράκτες

Προσφέρουν σημαντικό καταφύγιο στην άγρια ζωή που χρειάζεται δασικού τύπου βιοκατοικία και αποτελούν σημαντικούς συνδετικούς κρίκους για τα μεταναστευτικά περάσματα ανάμεσα στα δάση.

Οι θαμνοφράκτες μπορεί να είναι υπολείμματα δασώδους περιοχής (εγκαταλελειμμένοι θαμνοφράκτες) ιδιαίτερα αν βρίσκονται σε όρια κοινοτήτων. Ακόμα και στην περίπτωση που ο θαμνοφράκτης έχει φυτευτεί σχετικά πρόσφατα, μπορεί να φιλοξενεί ποικίλο βιοτικό υλικό όσον αφορά ιδιαίτερα στα ποώδη φυτά, στα πουλιά και στα έντομα. Περισσότερα από 500 είδη φυτών συναντώνται στους θαμνοφράκτες παρ' όλο που τα μισά μόνο από αυτά θεωρούνται ως τυπικά τους φυτά. Πολύ λίγα από τα σπανιότερα είδη της Βρετανίας περιορίζονται στους θαμνοφράκτες, ο εναλλακτικός όμως χώρος βιοκατοικίας για τα δασικά φυτά (που είναι το δάσος) ελαττώνεται συνεχώς.

Πολλοί θαμνοφράκτες ξεριζώνονται εξαιτίας του υψηλού κόστους που απαιτεί η διατήρησή τους, της τάσης προς μεγαλύτερης έκτασης αγροτεμάχια και της άποψης ότι οι θαμοφράκτες ελαττώνουν την παραγωγικότητα των καλλιεργειών εξαιτίας της σκίασης και του ανταγωνισμού των ριζών. Είναι ωστόσο απαραίτητο να διατηρήσουμε ορισμένους τουλάχιστον από αυτούς, όχι μόνο εξαιτίας της αξίας τους ως βιοκατοικίες, αλλά και διότι εμποδίζουν τη διάβρωση του εδάφους και βελτιώνουν το κλίμα σε τοπικό επίπεδο.

Κανάλια

Τα κυριότερα κανάλια της Βρετανίας κατασκευάστηκαν ανάμεσα στο 1750 και στο 1830. Το δίκτυο των υδατοδιαδρόμων σχημάτισε ένα συνεχές σύστημα βιοκατοικιών γλυκού νερού που καθαριζόταν σε τακτά χρονικά διαστήματα και έμενε ανοιχτό για εποίκιση. Αυτό είχε μια έντονη επίδραση στην υδρόβια χλωρίδα και πανίδα.

Η δυνατότητα μετανάστευσης ενισχύθηκε από τη μετακίνηση των ποταμόπλοιων. Τμήματα φυτών μεταφέρονταν κατά μήκος των καναλιών και προς τις δύο κατευθύνσεις, ενώ κανονικά στα ποτάμια η μετακίνηση γίνεται μόνο κατά τη μία κατεύθυνση (προς τις εκβολές) εκτός αν το φυτό μετακινηθεί προς τα επάνω με τη βοήθεια ζώου. Οι όχθες των καναλιών, αποτέλεσαν ανοιχτές βιοκατοικίες για τα ηλιόφυτα.

Η χρήση και η συντήρηση των καναλιών έχει μειωθεί κατά τον τελευταίο αιώνα γεγονός που συνοδεύτηκε με απώλεια πολλών υγροβιοτόπων.

Ταμιευτήρες

Εικόνα 2. Chenopodium rubrum

Η αυξανόμενη ζήτηση νερού έχει δημιουργήσει την ανάγκη κατασκευής πολλών ταμιευτήρων. Παρ' όλο που οι κατασκευές αυτές κατέκλυσαν ορισμένες χερσαίες βιοκατοικίες προκάλεσαν παράλληλα τη δημιουργία νέων, υδατικών. Οι ταμιευτήρες είναι σημαντικοί για την ορνιθοπανίδα, χρησιμεύοντας ως χώρος ξεκούρασης για τα πουλιά. Τα μεταβαλλόμενα επίπεδα του νερού στους περισσότερους ταμιευτήρες τα καθιστούν ιδανικές βιοκατοικίες για τα εφήμερα είδη που ζουν στη λάσπη, όπως είναι το Chenopodium rubrum (κόκκινο χηνοπόδιο) και η Limnosella aquatica (εικ. 2).

Σιδηρόδρομοι

Το σιδηροδρομικό δίκτυο στη Βρετανία, έφτασε στη μέγιστη έκτασή του γύρω στο 1928, όταν το μήκος των εν λειτουργία σιδηροτροχιών ξεπερνούσε τα 8450 χιλιόμετρα. Η ίδια η ύπαρξη του σιδηροδρομικού δικτύου προκάλεσε τη δημιουργία ανοιχτών βιοκατοικιών στις σιδηροτροχιές και στα πτανή που συχνά καίγονταν, παραμένοντας έτσι στα πρώιμα στάδια της διαδοχής. Οι γέφυρες, οι αποβάθρες και οι σταθμοί αποτελούσαν δροσερές υγρές βιοκατοικίες για τις φτέρες και τα βρύα.

Οι διάδρομοι σχημάτισαν συνεχείς βιοκατοικίες για την εξάπλωση και τη μετανάστευση των φυτών και των ζώων. Η πρόσβαση του κοινού στη γη που διασχίζουν οι σιδηροδρομικές τροχιές είναι περιορισμένη και γι' αυτό αποτελούν καταφύγιο για πολλά πουλιά όπως είναι τα αηδόνια.

Η κατασκευή των σιδηροδρομικών γραμμών μετέβαλε τις παρακείμενες βιοκατοικίες. Κάποιοι υγρότοποι αποξηράνθηκαν, ενώ άλλοι δημιουργήθηκαν στα αναχώματα. Οι νέες πλαγιές που δημιουργήθηκαν στις άκρες των εκσκαφών μετέβαλαν το μικροκλίμα. Τα αναχώματα με νότιο προσανατολισμό αποτελούν θερμές βιοκατοικίες λόγω της αυξημένης ηλιακής ακτινοβολίας που δέχονται.

Αυτοκινητόδρομοι

Οι παλιοί καρόδρομοι αποτέλεσαν εκτεταμένες περιοχές διαταραγμένου εδάφους πρόσφορου για την εγκατάσταση και εξάπλωση ηλιόφυτων. Κατά το 19ο αιώνα, οι τεχνικές επικάλυψης των δρόμων βελτιώθηκαν και η πλειοψηφία τους ασφαλτοστρώθηκε.

Τα όρια των δρόμων αποτέλεσαν καταφύγιο για την άγρια ζωή. Μέχρι πρόσφατα δεν υφίσταντο ανθρωπογενείς διαταραχές εκτός από τη βόσκηση και ενίοτε το κόψιμο. Υπολογίζεται ότι γύρω στα 820.000 εκτάρια στην Αγγλία και στην Ουαλία είναι όρια δρόμων με έκταση 3 φορές μεγαλύτερη από την έκταση των φυσικών αποθεμάτων, η οποία κατοικείται από περισσότερα από 700 είδη ανθόφυτων. Η βιοκατοικία αυτού του τύπου είναι επίσης σημαντική για τα έντομα, για τα μικρά θηλαστικά και για τα πουλιά που τρέφονται από αυτά τα ζώα.

Εικόνα 3. Βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus)

Τα τελευταία όμως χρόνια τα όρια των δρόμων υπόκεινται σε μεγαλύτερη διαταραχή εξαιτίας του κλαδέματος, των φυτοφαρμάκων και των ανασκαφών για το πέρασμα καλωδίων και αγωγών. Τα όρια των αυτοκινητοδρόμων καθίστανται σημαντικότερες βιοκατοικίες, καθώς παραμένουν σχετικά αδιατάρακτες από την ανθρώπινη επέμβαση. Οι πληθυσμοί των βραχοκιρκίνεζων, έχουν αυξηθεί στη γειτονία των αυτοκινητοδρόμων κατά αντιστοιχία με την αύξηση των πληθυσμών των μικρών θηλαστικών στις περιοχές αυτές (εικ. 3).

EMBERLIN J.C.: "Εισαγωγή στην Οικολογία", Κεφάλαιο 14 -
Ο Άνθρωπος ως Οικολογικός Παράγοντας, σελ. 348-351
Passer domesticus: www.natur-lexikon.com/Texte/ SM/001/00007/SM00007.html
Columba livia: home.earthlink.net/~richditch/ rockdove1.html
Sturnus vulgaris: www.gsmfc.org/nis/nis/ Sturnus_vulgaris.html
Chenopodium rubrum: www.ulstermuseum.org.uk/ flora/3102_p.htm
Falco tinnunculus: www.natur-lexikon.com/Texte/ SM/001/00010/SM00010.html