Έχει αξία η επιστήμη;

Κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, οι πρόοδοι της επιστήμης στη διατροφή, στη δημόσια υγεία και στην ιατρική βοήθησαν στο να αυξηθεί προσδόκιμο όριο επιβίωσης στις δυτικές κοινωνίες κατά 30 χρόνια.

Με τις ανακαλύψεις της η επιστήμη έχει επιμηκύνει τη ζωή μας, έχει νικήσει ασθένειες και έχει προσφέρει ανεπανάληπτες εμπορικές και σεξουολικές ελευθερίες. Επιπλέον, έχει θέσει στο περιθώριο ημίθεους και δαίμονες και αποκάλυψε έναν κόσμο πιο περίπλοκο και θαυμαστό αnό οτιδήποτε έχει παραγάγει η ανθρώπινη φαντασία.

Αλλά υπάρχουν νέα προβλήματα σε αυτή την περίεργη μορφή παραδείσου που έχει δημιουργήσει η επιστήμη, καθώς επίσης και νέα ερωτήματα σχετικά με το αν διαθέτει τη στήριξη του κοινού για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις μελλοντικές προκλήσεις των ασθενειών, της ρύπανσης, της ασφάλειας, της εκπαίδευσης, της διατροφής, της ύδρευσης και της πολεοδομικής επέκτασης.

Η κοινή γνώμη έχει αρχίσει να φοβάται τις πιθανές συνέπειες της χωρίς έλεγχο επιστήμης και τεχνολογίας σε πεδία όπως η γενετική τροποποίηση, ο βιολογικός πόλεμος, το φαινόμενο θερμοκηπίου, η πυρηνική ενέργεια και η αύξηση των πυρηνικών όπλων. Οι τριβές στις σχέσεις επιστημόνων και κοινής γνώμης έχουν θέσει νέους φραγμούς στην έρευνα σχετικά με τους παθογόνους μικροοργανισμούς, τα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα και την ανθρώπινη κλωνοποίηση.

Υπήρξε εποχή κατά την οποία η σημασία της επιστήμης, για τον μέσο άνθρωπο, ήταν τεράστια και η επιστήμη ήταν αξιοσέβαστη. Κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, οι πρόοδοι της επιστήμης στη διατροφή, στη δημόσια υγεία και στην ιατρική βοήθησαν στο να αυξηθεί προσδόκιμο όριο επιβίωσης στις δυτικές κοινωνίες κατά 30 χρόνια (χονδρικά, από τα 50 στα 80 χρόνια). Δεν είναι απορίας άξιον το ότι από το1950 ως το 1990 ο πληθυσμός της Γης υπερδιπλασιάστηκε φτάνoντας τα 6 δισεκατομμύρια.

Οι βιολόγοι ανακάλυψαν τη διπλή έλικα του DΝΑ, δημιούργησαν μωρά του σωλήνα και θεράπευσαν ασθένειες. Και η αποκωδικοποίηση του ανθρωπίνου γονιδιώματος οδηγεί τους επιστήμονες σε καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίον δουλεύει ο ανθρώπινος οργανισμός και δημιουργεί νέες ελπίδες για την αντιμετώπιση ασθενειών που παραμένουν αθεράπευτες όπως ο καιρκίνος ή ο διαβήτης. Αντιστοίχως, οι φυσικοί ανέπτυξαν την ψηφιακή τεχνολογία, έκαναν υποατομικές ανακαλύψεις και έστειλαν τον άνθρωπο στο φεγγάρι, ενώ ταυτόχρονα δημιούργησαν την υποδομή για την παρατήρηση των πλανητών. "Για πολλούς ανθρώπους, η ζώή έγινε ευκολότερη σε πολλά επίπεδα" αναφέρει ο Τζέιμς Γουότσον, ο οποίος ανακάλυψε τη δομή του διπλού έλικα μαζί με τον Φράνσις Κρικ.

Ταυτόχρονα όμως νέα και πολύ σοβαρά προβλήματα δημιουργήθηκαν: η όξινη βροχή, οι περιβαλλοντικές τοξίνες, τα πυρηνικά απόβλητα, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η τρύπα του όζoνroς, η τρομακτική καταστροφή δύο διαστημικών λεωφορίων κτλ. Όλα αυτά έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη ενός σκεπτικισμού του κοινoύ απέναντι στις δυνατότητες της επιστήμης.

Επιπροσθέτως, παρά την εκρηκτική ανάπτυξη των βιολογικών επιστημών, ο καρκίνος κοστίζει κάθε χρόνο πολλές ανθρώπινες ζωές, και η άνθηση της βιοτεχνολογίας έχει τροφοδοτήσει φόβους για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. Τέλος, οι πρόσφατες πρόοδοι στην κλωνοποίηση έχουν επαναφέρει στο προσκήνιο το πανάρχαιο ερώτημα του τι σημαίνει να είναι κανείς άνθρωπος και πολλοί είναι εκείνοι που διερωτώνrαι αν η επιστημονική πρόοδος δεν υφίσταται εις βάρος της ιερότητας της ανθρώπινης ζωής.

Το αν οι μεγάλες και περίπλοκες προκλήσεις της εποχής μας δημιουργήσουν μια νέα εποχή επιστημονικού μεγαλείου, πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτό έγκειται στο πόσο βαθιά είναι η πεποίθηση του κοινού ότι η επιστήμη έχει πράγματι σημαίνoντα ρόλο να παίξει στη ζωή του. "Έχει σημασία λοιπόν η επιστήμη;". Ιδού το ερώτημα!

"Υπάρχει σχίσμα μεταξύ των ανθρώπων που έχουν αποδεχθεί τη μοντέρνα επιστημονική άποψη του κόσμου και όσων τη μάxoνται" τονίζει ο Nτέιβινr Μπάλτιμορ, βραβευμένος με Νομπέλ, βιολόγος και διευθυντής του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Καλιφόρνιας και προσθέτει: "Οι επιστήμονες παρουσιάζουν περίπλοκη και ίσως λιγότερο ηθική άποψη του κόσμου, πράγμα το οποίο είναι δύσκολο για την κοινή γνώμη να αποδεχθεί".

Ορισμένοι ειδικοί επισημαίνουν ότι αν το ενδιαφέρον ή η υποστήριξη της κοινής γνώμης προς την επιστήμη χαθεί και αντικατασταθεί, στην καλύτερη περίπτωση, με την απάθεια, θα περάσουμε σε μια εποχή όπου η επιστημονική ελίτ θα αγνοεί το κοινό και θα αφοσιώνεται στα δικά της στενά ενδιαφέρoνrα, γεγονός το οποίο θα οδηγήσει σε δικτατορία της άσπρης ποδιάς.

Πάντως, ο ιστορικός της επιστήμης Jacob Bronowski έγραψε πως "για οποιονδήποτε άνθρωπο, το να απαρνηθεί το ενδιαφέρον του για την επιστήμη, θα ήταν σαν να περπατά με ανοιχτά μάτια προς τη σκλαβιά".

Εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ" - "THE NEW YORK TIMES"
των William J. Broad και James Glanz
28 Δεκεμβρίου 2003